عقب‌نشینی بی‌سروصدا در ژنو

درقبال پذیرش 15 سال تعلیق غنی سازی، 1+5 نسبت به جمهوری اسلامی ایران متعهد می گردد تا:

 ?. برخی از قطعات و لوازم یدکی هواپیما از جمله "بال هواپیما" از سوی غرب به ایران تحویل داده شود.

 ?. ایران به سازمان تجارت جهانی بپیوندد.

 ?. شرکت های اروپایی برای سرمایه گذاری در ایران ترغیب شوند.

 ?.روابط ایران با اروپا نسبت به گذشته آسان گردد.

آن زمان که غربی ها بسته پیشنهادی خود را با پیش شرط "15 سال تعلیق" به تیم مذاکره کننده هسته ای اسبق ایران ارائه کردند و در ازای آن 4 مورد از تعهدات خود به جمهوری اسلامی ایران را بر شمردند، کمتر کسی تصور می کرد تا موسویان، عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته ای سابق ایران در بازه زمانی کمی پس از اعلام مفاد این بسته از سوی 1+5، در گفتگوی ویژه خبری سیما حاضر شود و مفاد این بسته را به منزله موفقیت بزرگی برای ایران در موضوع پرونده هسته ای قلمداد نماید.

 در عمل، نتیجه اعتماد سازی 5/2 ساله مسئولان پیگیری کننده موضوع هسته ای ایران در دولت قبل با پاسخ تحقیرآمیز 3 کشور اروپایی که آن روز طرف مذاکره با ایران بودند، همراه شده بود و این چنین بود که حاصل توافقنامه سعدآباد در پاییز 82 و توافق پاریس در پاییز 83 با گذشت زمان، آشکارا خاصیت خود را نمایان ساخت: "15 سال تعلیق در ازای...؟"

 مسئولین اسبق مذاکره کننده موضوع هسته ای ایران هموراه با تأکید بر اصل اعتمادسازی، خواستار رفع تنش و تهدید نسبت به فعالیت های صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران بودند. هر چند امروز کارشناسان معقدند حداقل سود رفتار گذشته تیم مذاکره کننده وقت در این است که به خوبی و در عمل نشان داد "تعلیق" هیچ گاه منجر به جلب اعتماد غربی ها نمی شود اما مروری کوتاه بر دستاوردهای دیپلماسی هسته ای دولت قبل در این رابطه بیشتر می تواند، موثر باشد:

 * ارائه گزارش حجیم 1033 صفحه ای از سوی ایران به غرب به صورتی که کوچکترین و جزیی ترین مسئله ای از روند فعالیت های صلح آمیز کشورمان ناگفته نماند که ارائه برخی از این اطلاعات در روند مذاکرات آتی مشکلات فراوانی را برای مسئولین مذاکره کننده هسته ای کشور (هم دولت قبل و در دولت فعلی) بوجود آورد. (مانند اشاره به غنی سازی پلوتونیوم)

 *پذیرش پروتکل الحاقی در سال 2003 که به نمایندگان آژانس اجازه می داد تا در هر زمان و با محدودیت های بسیار کمتر نسبت به قبل از تأسیسات هسته ای کشور بازدید کنند.

 *انعقاد قرارداد دسترسی های شفاف ساز با آژانس؛ به این معنا که آژانس "بدون هیچ دلیل روشن" و در هر زمان می توانست "به صورت تمام وقت" نسبت به تأسیسات هسته ای کشور کنترل داشته باشد که تا کنون نیز فقط ایران چنین قراردادی را با آژانس منعقد ساخته است. (در دولت نهم هیچ گاه به این قرداد عمل نشد.)

 *و درنهایت سوء استفاده های غرب از این قرارداد، از جمله بازدید مأموران آژانس از تأسیسات نظامی کشور در منطقه پارچین که متأسفانه نظارت بر فعالیت های نظامی ایران در قبال هیچ کدام از وظایف حقوقی آژانس دیده نمی شود و این تاوانی بود که در ازای اقدامات عجیب مسئولین مذاکره کننده هسته ای سابق کشور باید پرداخته می شد و جالب آنکه در قطعنامه های 1696، 1737 و 1747 نیز ماده مشترکی به نام "نگرانی آژانس از فعالیت های موشکی ایران" به چشم می خورد.

 *هر چند در این میان باید از نامه همراه جک استراو که برای قرارداد سعدآباد راهی تهران شده بود هم یاد کرد. نامه ای که در آن تعداد زیادی از نمایندگان مجلس ششم اعلام کرده بودند حاضرند برای تعلیق فعالیت های هسته ای کشور، طرح 3 فوریتی در مجلس ارائه دهند...

 * و بهترین مبین برای موارد مورد اشاره می تواند سخنان رهبر انقلاب در دی ماه 86 و در جمع دانشجویان دانشگاههای یزد باشد: "من همان وقت هم در جلسه‏ى مسئولین گفتم اگر چنانچه بخواهند به این روند مطالبه‏ى پى‏درپى ادامه بدهند، بنده خودم وارد میدان میشوم؛ همین کار را هم کردم. بنده گفتم که بایستى این روند عقب‏نشینى متوقف شود و تبدیل بشود به روند پیشروى، و اولین قدمش هم باید در همان دولتى انجام بگیرد که این عقب‏نشینى در آن دولت انجام گرفته بود؛ و همین کار هم شد. در زمان دولت قبل، اولین قدم به سمت پیشرفت برداشته شد؛ تصمیم گرفته شد که کارخانه‏ى یو.سى.اف اصفهان راه‏اندازى شود، و راه‏اندازى هم شد."

تغییر روند عقب نشینی در موضوع هسته ای اما با تغییر دولت تثبیت شد. در حالی که تنها 2 روز پیش از مراسم حکم تنفیذ رییس جمهور جدید از سوی رهبر انقلاب، یو. سی. اف اصفهان از پلمپ درآمد، غربی ها که هنوز با ادبیات جدید رییس جمهور و دولت جدید در موضوع هسته ای آشنا نبودند، ضمن تهدیدات متوالی، ارائه پرونده هسته ای کشور به شورای امنیت سازمان ملل را به عنوان یک تهدید مطرح کردند. تهدیدی که به نظر می رسید با توجه به رفتار تیم سابق هسته ای کشور، کارگر افتد اما رفع تعلیق از سایت نطنز پاسخ "احمدی نژاد" به تهدیدات غرب نسبت به جمهوری اسلامی محسوب می شد.

در همین راستا بود که 1+5 سعی داشت تا با صدور قطعنامه 1696، گفتمان جدید مسئولین مذاکره کننده هسته ای کشور را در عمل به چالش بکشد اما اعلام نصب و راه اندازی 164 دستگاه سانتریفیوژ جدید از سوی رییس جمهور پاسخ درخور دیگری از سوی ایران به 1+5 محسوب می شد.

زورآزمایی بین ایران و غرب با صدور قطعنامه 1737 علیه ایران وارد مرحله جدیدی شد. اعلام نصب و راه اندازی 3000 دستگاه سانتریفیوژ از سوی احمدی نژاد بار دیگر موجب شد تا غربی ها رفتار دولت جدید ایران در قبال موضوع هسته ای را بهتر درک نمایند. هر چند تصویب قطعنامه 1747 از سوی 1+5 سعی داشت تا آخرین امیدهای غرب در قبال توقف فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی ایران را محقق کند اما نام گذاری 20 فروردین ماه هر سال به نام روز ملی فناوری هسته ای پاسخ قاطع دیگری بود که رییس جمهور در قبال تندوری های غرب، مطرح نمود.

تأکیدات مکرر احمدی نژاد مبنی بر اینکه "ایران ترمز و دنده عقب قطار هسته ای را مدت هاست که دور انداخته است"، در شرایطی بیان می شد که تمامی تلاش ها و رفتارهای غرب حاکی از بوجود آوردن فضایی برای تعلیق -حتی موقت- روند فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران بود. غربی ها آشکارا از ایران می خواستند تا حتی برای مدت کوتاهی هم که شده ایران تعلیق غنی سازی را بپذیرد اما در این میان مسئولین مذاکره کننده هسته ای کشور و به خصوص شخص رییس جمهور لحظه ای تردید نکرده و بر حق قانونی کشور در راستای دستیابی به این فناوری تأکید می کردند. امروز فعالیت های هسته ای کشور در شرایطی دنبال می شود که در گذشته ای نه چندان دور و در دولت قبل که برخی مسئولین به دنبال اعتمادسازی مقامات غرب بودند، آژانس برای خواسته ایران که "تست 20 دستگاه سانتریفیوژ در خلع و تحت نظارت دوربین های آژانس" بود را منتفی می دانست اما با رویکرد دولت نهم در موضوع هسته ای در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران با راه اندازی بیش از 4000 دستگاه سانتریفیوژ در راستای اهداف صلح آمیز هسته ای خود به سرعت حرکت می کند.

اما مذاکرات 29 تیر جلیلی-سولانا که در ژنو برگزار می شود، از آن جهت حائز اهمیت است که غرب به خوبی متوجه شده است که ایران با پیش شرط "تعلیق غنی سازی" هیچ گاه به پای میز مذاکره نخواهد رفت. این شاید بزرگترین شکستی است که 1+5 طی سالهای اخیر در مواجهه با جمهوری اسلامی ایران مقابل خود می بیند. هرچند علی رغم آنکه شان مک کورمک به صورت رسمی از حذف "پیش شرط تعلیق غنی سازی" در مذاکرات با ایران سخن گفت اما رسانه های بیگانه و بعضاً برخی رسانه های داخل سعی دارند چنین وانمود کنند که ایران طی مراحل آینده مذاکرات با 1+5 ممکن است تعلیق را بپذیرد! در واقع غربی ها که پس از مدتها بهره وری از اقدامات عجیب تیم دیپلماتیک هسته ای قبلی ایران تقاضای "15 سال تعلیق" را هموراه به عنوان یکی از خواسته های خود در مواجهه با ایران مطرح می کردند، امروز با گذشت 3 سال از تغییر روند هسته ای ایران، به خوبی متوجه تفاوت های ادبیات و گفتمان حاضر شده اند.

حذف پیش شرط برای مذاکرات 1+5 با ایران در شرایطی در سانسور خبری کامل رسانه های غربی و برخی رسانه های داخلی به سر می برد که کمتر کسی با مرور رفتار غرب مقابل ایران طی سالهای اخیر می تواند باور کند که تمامی این چرخش های عقب نشینی گونه در مواضع غرب نسبت به ایران، فقط در طول 3 سال اتفاق افتاده باشد.

مذاکرات جلیلی با سولانا در ژنو را نه از آن رو که پرونده هسته ای کشور در حال حاضر در شرایط بسیار مساعدتری نسبت به گذشته به سر می برد، ‌که از جهت اینکه 1+5 سرانجام با عقب نشینی دیگر، سخن از حذف "تعلیق" در گفتگو با ایران را به میان می آورد، باید حائز اهمیت دانست. حضور نماینده ارشد امریکا در این مذاکرات بدون انجام تعلیق از سوی ایران نیز نشانه دیگری از این عقب نشینی های غرب است.

هرچند برگ های برنده جمهوری اسلامی ایران برای مذاکره با غرب در این دور از گفتگوها بیش از پیش آشکار است. ایران در واقع به پای مذاکراتی می رود که به معنای حقیقی خویش معنای "مذاکره" دارد و نه تنها صحبتی از پیش شرط برای این دور از گفتگوها مطرح نیست که جمهوری اسلامی ایران دقیقاً برمبنای برنامه های از پیش تعیین شده خود به مذاکره با 1+5 رضایت داده است. این نکته بسیار مهمی است که غرب می کوشد تا آن را وارونه جلوه دهد و با طرح این موضوع که ایران بر مبنای برنامه 1+5 به پای میز مذاکره در ژنو قدم نهاده، ایران را در مقابل بازی از پیش تعیین شده قرار دهد.

امروز جایگاه جمهوری اسلامی در مقام مواجهه و مذاکره با 1+5 به گونه ای است که غربی ها به خوبی دریافته اند "رفتار ایران تابع تهدید نیست"، مسئله ای که اثبات آن به غرب تنها 3 سال زمان برد اما مشخص نیست تفهیم این موضوع برای برخی رسانه های داخلی چقدر زمان نیاز دارد؟

امیرحسین ثابتی - رجانیوز

نوشته های دیگران ()